Av. Şevval CEYHAN

1.Dernek Kavramı

Dernek kavramı, esasen oldukça geniş bir kavramdır. Sosyal yaşantımızda içerisinde yer aldığımız ya da yer almayı hedeflediğimiz yapıların pek çoğunun üst çatısını  dernekler oluşturmaktadır¹

Dernek kavramı 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu (TMK) ve 5253 sayılı Dernekler Kanunu’nda (Der. K.) ayrı ayrı tanımlanmaktadır. TMK m. 56’da derneklerin tanımı; “en az yedi gerçek veya tüzel kişinin kazanç paylaşma dışında belirli ve ortak bir amaç çerçevesinde bilgi ve çalışmalarını birleştirerek oluşturdukları tüzel kişiliğe sahip topluluklardır.” şeklinde yer almaktadır. Der. K. ise TMK’ya ek olarak, gerçekleştirilmesi beklenen amacın kanuna aykırı olamayacağını ve bununla birlikte söz konusu bilgi ve çalışma birleştirmelerinin süreklilik arz etmesi gerektiğini vurgulamaktadır (Der. K. m. 2/a).

2. Derneğin Unsurları

Derneğin tanımından da anlaşılacağı üzere, herhangi bir kişi topluluğunun dernek tüzel kişiliği olduğundan söz edebilmemiz için dört temel unsur aranmaktadır. Bu unsurlar; kişi unsuru (gerçek/tüzel), amaç unsuru (belirli ortak bir amaç), süreklilik unsuru ve tüzel kişiliğe haiz olma unsurudur.

Dernekler kişi topluluklarıdır ve bir derneğin kurulabilmesi için yedi gerçek veya tüzel kişinin bir araya gelme zorunluluğu bulunmaktadır. Bununla birlikte her derneğin belirlenmiş tek amacının olması gerekmektedir. Derneklerin birden fazla amaç belirlemeleri yasaklanmıştır. Derneğin amacının, dernek tüzüğünde açıkça belirtilmiş ve kazanç paylaşma dışında kanunlarla yasaklanmamış belirli ve ortak bir amaca yönelik olması gerekmektedir. Dernek amacının hukuka ve ahlaka aykırı olamayacağı ayrıca TMK m. 47/2’de belirtilmektedir. Söz konusu amacın gerçekleştirilebilmesi için derneği oluşturan kişiler bilgi ve çalışma birleştirmelerini süreklilik arz edecek şekilde birleştirmelidir. Belirli bir süre belirlemek suretiyle dernek kurulabilmesi mümkün değildir. Son olarak belirtmek gerekir ki dernekler kendilerini meydana getiren gerçek veya tüzel kişilerden ya da birkaç derneğin bir araya gelerek oluşturduğu federasyon ve konfederasyonlardan farklı tüzel kişiliğe haizdir².

3. Yönetim Kurulunun Oluşumu

Yönetim kurulu; derneğin aldığı kararların icra edilmesini, günlük işlerinin yürütülmesini ve derneğin dış ilişkilerinde temsilini sağlayan zorunlu organdır³. Dernekler fiil ehliyetlerini yalnızca yönetim kurulu aracılığıyla kullanmaktadır⁴.

Yönetim kurulu genel kurul tarafından gizli oyla seçilmektedir (TMK m. 80). TMK m. 84/1’de, yönetim kurulunun beş asıl ve beş yedek üyeden az olmamak üzere dernek tüzüğünde belirtilen sayıda seçilebileceği belirtilmektedir. Derneğin kuruluş aşamasında dernek organları oluşana kadar derneğin günlük işlerinin yürütülmesi ve temsil edilmesi için kurucular tarafından geçici yönetim kurulu belirlenerek, kuruluş belgeleri ile birlikte ilgili idareye bildirilmektedir⁵.

Yönetim kurulu üyesi olarak seçilecek olan kişilerin derneğin üyesi olmaları gerekliliği hususunda TMK ve Der. K.’da açık düzenleme bulunmamaktadır. Bu durum doktrinde görüş ayrılıklarına neden olmaktadır. Doktrinde baskın görüş, dernek üyesi olmayan kişilerin de yönetim kurulu üyesi olabileceği yönündedir. Bununla birlikte hem asil hem de yedek üyelerin dernek üyeleri arasından seçilmesi gerektiğini ileri süren doktrin görüşleri de bulunmaktadır⁶.

Dernekler, genel kurulu izleyen otuz gün içerisinde yönetim kurulu, denetim kurulu ve derneğin diğer organlarına seçilmiş olan asil ve yedek üyeleri mülki idare amirliğine bildirmekle yükümlü kılınmaktadır (Der. K. m. 23). Yönetim kurulu derneğin zorunlu organlarından birisidir (TMK m. 72/1). Dolayısıyla yönetim kurulunun oluşturulamadığı durumlarda derneğin sona ermesi söz konusu olmaktadır. Derneklerin bu şekilde sona ermelerinin önüne geçmek maksadıyla TMK m. 84/2 ile yönetim kurulu üye sayısının boşalmalar sebebiyle üye tam sayısının yarısı altına düşmesi durumunda, kalan yönetim kurulu üyeleri veya denetim kurulu tarafından, genel kurulun bir ay içerisinde toplantıya çağırılacağı belirtilmektedir. Çağrının yapılamadığı durumlarda üyelerden birisinin istemi üzerine, sulh hâkimi, üç üyeyi genel kurulu toplantıya çağırmakla görevlendirmektedir. Yönetim kurulunun görev süresi dernek tüzüğüyle ve genellikle genel kurulun olağan iki toplantısı arasında geçecek süre kadar olacak şekilde belirlenmektedir. Süresi dolan üyelerin tekrar yönetim kurulu üyeliğine seçilebilmesi mümkündür. Dernek tüzüğünde aksi hüküm bulunmadıkça, hiçbir üye yönetim kurulu üyeliğine zorlanamamaktadır⁷.

4. Yönetim Kurulunun Görev ve Yetkileri

            Yönetim kurulu derneğin yürütme ve temsil organı olarak belirlenmiş (TMK m. 85/1) ve kanun ya da tüzükle belirlenmiş olan veya ayrıca genel kurul tarafından kendisine verilecek olan görevleri kanuna ve dernek tüzüğüne uygun olarak yerine getirmekle yükümlü kılınmıştır⁸. Bununla birlikte, yönetim kurulu derneği dış ilişkilerinde temsil etme yetkisine sahiptir.

4.1. Yürütme Görevi ve Yetkisi

            Derneğin olağan tüm işleri, dernek tüzüğü ile aksi kararlaştırılmadığı müddetçe yönetim kurulunun görev ve yetkisindedir. Örneğin; taşınmaz kiralanması, üyelik aidatlarının toplanması, dernek üyelerine karşı yükümlülüklerin yerine getirilmesi vb. işlerde yönetim kurulu yetkili kılınmaktadır. Yönetim kurulu olağan işleri yerine getirmesinin yanı sıra TMK ve Der. K.’nın çeşitli hükümlerinde kendisine verilmiş olan diğer işleri de yapmakla görevlendirilmektedir. Genel kurulu olağan (TMK m. 74) ve olağanüstü (TMK m. 75) toplantıya çağırma, genel kurulun vereceği yetki üzerine taşınmaz mal alma ve satma (Der. K. m. 22/1), dernek adına şube açmak üzere temsilci görevlendirme (TMK m. 94) bu işlere örnek olarak gösterilebilmektedir⁹.

            Yukarıda sayılan görevlerin yanı sıra; dernek bütçesinin hazırlanması, bilanço ve kesin hesabın tutulması, derneğin sona ermesi durumunda tasfiye memurları tüzük veya genel kurulca belirlenmemiş ise derneğin tasfiyesine ilişkin işlemlerin yürütülmesi, dernek üyeliği için yapılan başvuruların en geç otuz gün içerisinde karar bağlanması ve ilgili deftere kaydedilmesi yönetim kurulunun görevleri arasında yer almaktadır¹⁰. Ayrıca dernek için gelir toplayacak kişiler yönetim kurulu tarafından belirlenmekte ve bu kişiler adına yetki belgesi düzenlenmektedir. Dernek gelirlerinin toplanmasında kullanılacak alındı belgelerinin basılması da yönetim kurulu kararı üzerine olmaktadır (Der. K. m. 11/2).

4.2. Temsil Görev ve Yetkisi

            Yönetim kurulunun derneği dış ilişkilerinde temsil etme görev ve yetkisi bulunmaktadır (TMK m. 85/1). Kendisine verilen bu yetki kapsamında yönetim kurulu üçüncü kişilerle hukuki işlemler yapmaya haizdir¹¹. Temsil görevi, yönetim kurulu tarafından üyelerden birisine veyahut üçüncü bir kişiye verilebilmektedir (TMK m. 85/2). Fakat bu durumda, Yargıtay kararlarında¹² yetkinin belge ile ispatının arandığı görülmektedir.

            Yönetim kurulu derneğin temsilcisi değil, doğrudan doğruya dernek gibi hareket eden zorunlu bir organdır. Dolayısıyla dernek yönetim kurulunun temsil yetkisinin, Türk Borçlar Kanunu (TBK) m. 40’ta sözü edilen başkası adı ve hesabına yapılan temsil şeklinde anlaşılmaması gerekmektedir. Dernek yönetim kurulunun temsil yetkisi, yönetim kurulunun üçüncü kişilerle dernek ile ilgili işlemleri yapabilmesi anlamına gelmektedir. Örneğin, yönetim kurulu ile üçüncü kişiler arasında gerçekleşen, kira sözleşmesi, hizmet sözleşmesi vb. sözleşmeler, bu kişilerin dernek ile yaptığı sözleşmeler olarak kabul edilmektedir¹³.

4.3. Yönetim Kurulunun Görevinin Sona Ermesi

            Yönetim kurulunun görev süresi, genellikle genel kurulun iki olağan toplantısı arasında geçecek süre kadar olmak üzere dernek tüzüğünde belirtilmektedir. Bu süreç içerisinde asıl üyelik statüsünde boşalma olması halinde yedek üyeler asıl üye statüsüne geçmektedir. Boşalan asil üyeliklerin yerinin yedek üyelerle doldurulmasından sonra üye tam sayısının yarısına ulaşılamamış olunması halinde, mevcut yönetim kurulu üyeleri veyahut denetim kurulunun, dernek genel kurulunu bir ay içerisinde toplantıya çağırması gerekmektedir. Bu toplantıda boşalan üyelikler için yeni seçimyapılmaktadır. Mevcut yönetim kurulu veya denetim kurulunun genel kurulu toplantıya çağırmamış olması durumunda üyelerden birisinin istemi ile sulh hâkimi, üç üyeyi genel kurulu toplantıya çağırmakla görevlendirmektedir (TMK m. 84/2).

Genel kurulun, yönetim kurulunu haklı sebeplerle her zaman görevden alabilme yetkisi bulunmaktadır (TMK m. 80/2). Dernek tüzüğü gereğince yönetim kurulunun oluşturulmasının imkânsız hale geldiği durumlarda dernek kendiliğinden sona ermektedir (TMK m.87/4). Ayrıca yönetim kurulu üyelerinin vefatı, üyelikten istifa etmeleri, fiil ehliyetlerini kaybetmeleri veya iflas etmeleri de üyeliklerinin sona ermesine neden olmaktadır¹⁴.

KAYNAKLAR

1. Abdullah Akkaya, “Derneklerin Kuruluşu ve Tüzel Kişilik Kazanması”, Dicle Üniversitesi Adalet Meslek Yüksekokulu Dicle Adalet Dergisi, Cilt 3, Sayı 6, 2019, s.4, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1029523, e.t.: 17.01.2022.
2. Bilge Öztan, Medeni Hukukun Temel Kavramları, 41. Basım, Turhan Kitabevi, Ankara, 2016, s.340-342.
3. Dural ve Öğüz, s.319.
4. Orhan Çetin, Dernek Yönetim Kurulu Üyelerinin Hukuki Sorumluluğu, Yetkin Yayınları, Ankara, 2019, s.101-102.
5. Dural ve Öğüz, s.319.
6. Çetin, s.102.
7. Çetin, s.103.
8. Ahmet M. Kılıçoğlu, Medeni Hukuk, 3. Basım, Turhan Kitabevi, Ankara, 2016, s.532.
9. Çetin, s.104.
10. Öztan, s.362.
11. Öztan, s.363.
12. Yargıtay 2. Hukuk Dairesi, 08.07.2003 tarihli ve 2003/9158E., 2003/10401K., https://www.kazanci.com.tr/, e.t.:17.01.2022.
13. Çetin, s.106-107.
14. Çetin, s.111.